تبادل لینک هوشمند 
با عرض سلام خدمت خوانندگان محترم وبلاگ هوانوردی ایر
خواندن نظرات پر مهر و صفا و محبت شما علاوه بر اطمینان خاطر و خوشحالی و رضایت خاطر بی حد و مرزی که برای شخص من به وجود می آورد، باعث می شود کمی هم احساس شرمندگی کنم که چرا نمی توانم هر چه زودتر با ارائه مقالات جذاب تر، مطالب پر بارتر و پاسخ سوالات این خوانندگان خوب و البته اندیشمند و صاحب نظر این لطف های بی دریغشان را پاسخ بگویم. واقعاً دین خود را در قبال این وبلاگ بیشتر از آنی که انتظار می رفت، ادا کرده اید. درود بر شما خوانندگان وفادار این وبلاگ که از وبلاگ خودتان پشتیبانی می کنید. اگر این پشتیبانی ها فردا در بین ما ایرانیان بیشتر و بیشتر رواج یابد، دوستی ها و بحث های شیرینمان مانند آنچه که در این وبلاگ با کمال خوشوقتی شاهد هستیم، ادامه یابد، باید ایمان داشته باشیم که کشورما هر چه زودتر راه پیشرفت را طی خواهد کرد. چرا که فقط به مدد اتحاد و همدلی تک تک افراد یک ملت است که موفقیت آن ملت رقم می خورد. خداوند متعال می فرماید که سرنوشت ملتی را تغییر نخواهم داد مگر آنکه خودشان بخواهند: پس بیایید ماهم بخواهیم که سرنوشتمان به سوی موفقیت های بیشتر تغییر کند، آن وقت است که به قوم و ملت برگزیده خداوند تبدیل خواهیم شد و قله های ترقی را یکی پس از دیگری طی خواهیم کرد. امیدوارم که این وبلاگ و البته هیچ منبعی را که می خواهد در جهت پیشرفت جامعه گام بردارد تنها نگذارید و با حمایتتان، همانگونه که تا به حال با الطاف بی نهایتتان ما را یاری کرده اید، به پیشرفت روزافزون جامعه، ملت و کشورمان کمک کنیم. ان شاالله...
مژده ای که برای همه دوستان و خوانندگان عزیز این وبلاگ دارم این است که به زودی کار تبدیل کلیه صد و چند مقاله ای که در این وبلاگ قرار گرفته است به فرمت PDF و به صورت مجله های الکترونیکی کم حجم با قالب بندی زیبا، با لوگوی وبلاگ هوانوردی ایر در هر مقاله و البته با تصاویر مربوطه در هر مقاله بدون نیاز به تصاویر دیگر و همه و همه به صورت هر مقاله در یک فایل آغاز خواهد شد. بدین صورت پس از پایان کار شما روی هر مقاله ای که در آرشیو موضوعی کلیک کنید، فایل PDF آن مقاله با حجم کم و با قالب بندی زیبا و خواندنی برای شما آماده داونلود خواهد شد. بدین وسیله هم مقالات به صورت طبقه بندی شده تر، منسجم تر و زیباتر و خواندنی تر در اختیار شما قرار خواهد گرفت و هم امکان کپی برداری از سایت از دیگران سلب خواهد شد. در ضمن پس از پایان کار از آن به بعد زیر هر مقاله لینک داونلود آن مقاله به صورت PDF را نیز مشاهده خواهید کرد. مژده ی دیگر افتتاح سایت هوانوردی ایر با آدرس www.air.ir در آینده ای نزدیک است، که ان شاالله به یاری شما دوستان در سالگرد تولد دوسالگی وبلاگ شاهد آن خواهیم بود. اطلاعات بیشتر را در خلال مطالب دیگر در اختیار شما دوستان قرار خواهم داد.
با توجه به سفر اجباری که برای من پیش آمده پس از این پاسخ به سوالات تا هفته آینده روز جمعه هفدهم شهریور ماه 1385 نمی توانم مطلب جدیدی را برایتان آماده کنم و از این بابت واقعاً متاسفم. امیدوارم که هر چه زودتر بتوانم از سفر بازگردم و با مقاله ها و مطالب جذاب و متنوع در خدمتتان باشم. از همه شما دوستان عزیز به مدت یک هفته خداحافظی می کنم و التماس دعا از تک تک شما دارم.
سوال 1- آقای محمد- آیا ایران هلیکوپتر می سازد، برای مثال کبرا؟
خیر دوست عزیز، چرا که توانایی ساخت وسیله های هواگرد مانند هواپیماهای مختلف و هلیکوپتر نیازمند سطح بالای تکنولوژی و داشتن نیرو های متخصص و البته روشها و مواد ساخت و سالها تجربه است. ابه امید خدا تا چند سال آینده این توانایی را پیدا خواهیم کرد که بتوانیم وسیله های هواگرد مختلف مثل هواپیماهای آموزشی و هلیکوپتر های کوچک را به صورت صد در صد بومی و ملی بسازیم.
سوال 2- آقای احسان- درباره ی بازنشسته شدن تامکت ها و جایگزینی آن با سوپر هورنت لطفاً بیشتر توضیح دهید.
بازنشسته شدن جنگنده ای مانند هواپیمای F-14 تامکت برای بسیاری از کارشناسان هنوز هم در هاله ای از ابهام و تعجب باقی مانده است. تامکت و خصوصاً مدل های B و D که فقط در اختیاز نیروی دریایی آمریکا بود از جمله کاملترین، تواناترین و پیشرفته ترین جنگنده رهگیرهای دنیا به شمار می آمدند و پایه و اساس قدرت رهگیری نیروی دریایی آمریکا را تشکیل می دادند. هر چند سوپر هورنت هواپیمای ناتوانی نیست، پیشرفت های تکنولوژیکی زیادی داشته و فناوری بی نظیری در ساخت به کار رفته است اما هیچ گاه در سطح توانایی های تامکت نیست. حتی با فرض این که سوپر هورنت از نظر توانایی کاملاً با تامکت برابر است جایگزینی کلی این جنگنده با تامکت اصلاً به صرفه نیست. در جواب این ابهامات پاسخ هایی که عموماً ارائه می شود اشاره به هزینه های بالای نگهداری تامکت و در دسترس نبودن تجهیزات و قطعات یدکی به تعداد نیاز و البته قدیمی بودن تکنولوژی این هواپیما علی رغم توانایی های آن است.
سوال 3- آقای احسان- اگر ممکن است درباره ی هواپیمای QF-4 امریکا توضیح دهید؟
به طور عمده هواپیماهای دارای پیشوند Q در نیروی هوایی آمریکا به معنی هواپیماها یا جنگنده هایی هستند که به منظور انجام تست های موشکی به صورت هدف های پرنده بدون خلبان در آمده اند. در این هواپیماها با حذف تجهیزات درون کاکپیت از سیستم کامپیوتری جایگزینی به جای خلبان برای هدایت از راه دور هواپیما استفاده می شود. برای هر چه به واقعیت نزدیک تر ساختن تست های موشکی، از این هواپیماهای واقعی منتها بدون خلبان در این آزمایشات استفاده می شود که عمدتاً هواپیماهای بازنشسته و قدیمی را شامل می شود.
سوال 4- آقای تو این جواب یکی از سوالها سقف پروازی هواپیماهای مختلف رو گذاشتی سوالم این بود که واقعا فانتوم تا 90 هزار پا بالا میره ! البته من فکر نمی کنم درست باشه 90 هزار پا میدونی یعنی چی!
البته که این سقف پرواز درست و کاملاً صحیح است، اما برای توجیه شما باید دلایلی را ذکر کنم که شاید تا الان از آن ها آگاه نبوده اید. هواپیماهایی که برای کسب رکورد های جهانی از آن ها استفاده می شود دچار تغییراتی برای افزایش کارایی می شوند، روی آن ها هیچ تسلیحاتی نصب نمی شود و سبک ترین وزن پروازی آن ها انتخاب شده و بهترین حالت آیرودینامیکی برای آن برگزیده می شود، اگر چه نام شان تغییری نمی کند. سقف پرواز هم بر دوسته است: سقف پرواز خدمتی که عبارتست از ارتفاعی که هواپیما هنوز هم می تواند با نرخ 100 فوت بر ثانیه اوج بگیرد. سقف پرواز مطلق عبارتست از ارتفاعی که هواپیما از تمام نیروی پیشران خود برای رسیدن به آن استفاده می کند و بالاتر از این ارتفاع، حتی یک متر بالاتر هم دیگر ممکن نیست و هواپیما پس از رسیدن به این ارتفاع استال یا وامانده شده و مجبور است به ارتفاعات پایین تر برگردد. هواپیمای فانتوم از نظر سقف پرواز مطلق تا چندین سال رکورددار بود.
سوال 5- آقای امیر- هواپیمای Su-39 از بمب های هدایت لیزری استفاده می کند؟
بله هواپیمای تهاجمی و پشتیبانی نزدیک سوخو Su-39 که نمونه تغییر یافته و تجهیز شده هواپیمای قدیمی Su-25 فراگ فوت است قادر به حمل بمب های هدایت لیزری نیز هست.
سوال 6- آقای علی- از دوستی شنیدم که ایران در حال اعمال تغیرات عمده بر روی F-5 ها و هلیکوپتر های کبری است. شنیده بودم که ایران الان به تکنولوژی تولید ملخ های کامپوزیت یا ملخ هلیکوپتر دست پیدا کرده و در حال تعویض ملخها هستند. شنیده بودم که در حتی شیشه های ضدگلوله این هلیکوپتر رو عوض کردند. همچنین شنیدم که متخصصان ایران تونستند که هواپیمای F-5 یک نفره رو تبدیل به دونفره کنند، البته برای مقاصد آموزشی. اینها همه درست است؟
در مورد خبری که شما بدان اشاره کرده اید باید بگویم که بدست آوردن تکنولوژی برای طراحی و ساخت مواردی که ذکر کرده اید برای کشورمان هیچ دور از انتظار نیست و به احتمال زیاد این خبرها صحیح هستند چرا که تلاش های بسیاری در این زمینه صورت گرفته است.
سوال 7- آقای سالار- در گزارش سالانه ی جدیدی که اسرائیل از وضعییت IRIAF منتشر می کند هیچ اشاره ای به وجود Mirage F1 در ایران نشده است. با توجه به این که این گزارشهای سالانه منبع قابل اعتماد بسیاری از رسانه ها و سازمان های غربی است آیا این جنگنده در ایران بازنشسته شده است؟
همانطوری که خودتان به آن اشاره کرده اید یک چنین مطالبی تنها در حد گزارش هستند و صحت و سقم آن ها از سوی مقامات ایرانی هرگز تایید و رد نشده است. یکی از نمونه هایی که می تواند مهر تاییدی بر غلط بودن برخی ادعاهای این گزارش ها باشد همان عدم اشاره به میراژهای ایرانی است که در حال حاضر می توانیم آن ها از پیشرفته ترین و آماده به کار ترین هواپیماهای ایرانی بدانیم. این هواپیماها در برنامه های ارتقاء که از سوی فرانسه صورت گرفته است تعداد زیادی از آن ها کاملاً عملیاتی شده اند و تسلیحات لازم هم برای آن ها موجود است.
سوال 8- آقای داوود- شرایط خلبانی در کشورهای دیگه هم مثل ایران است آخه چند وقت پیش تو ماهواره داشتند با یک خلبان آمریکایی مصاحبه می کردند ولی آن خلبان عینکی بود.
دوست عزیز، شرایط خلبانی در کشورهای مختلف از بعد نظامی شاید تفاوت هایی آن هم جزئی با هم داشته باشد اما در بعد غیر نظامی چون همه این کشورها تابع قوانینی هستند که سازمان بین المللی هوانوردی غیر نظامی یا ICAO در کانادا تعیین می کند بنابراین شرایط در این کشورها نیز کاملاً یکسان است. خلبانی هم که شما دیده اید ممکن است معلم خلبان بوده باشد، خلبان هواپیماهای کوچکتر مثل گلایدر ها و هواپیماهای تک موتور بوده باشد یا حتی عینک مورد نظر عینک مطالعه بوده باشد.
سوال 9- آقای بابک- چرا در وبلاگ شما هیچ مطلبی در مورد هواپیماهای مسافربری نوشته نمی شود؟
اگر به آرشیو وبلاگ نگاهی بیندازید می بینید کم و بیش مطالبی با موضوع هواپیماهای مسافربری و غیر نظامی هم موجود است که متاسفانه در بین ما به هیچ وجه طرفداران زیادی ندارد و به همین دلیل بنده هم ترجیح داده ام که مطالب وبلاگ را به سمتی پیش ببرم که مطابق میل خوانندگان باشد. به چشم، برای ارضای نیاز های بعضی از دوستان که شاید علاقه مند به این زمینه باشند مقالاتی را در زمینه غیر نظامی که البته علاقه اصلی خود بنده می باشد آماده خواهم کرد.
سوال 10- آقای بابک- لطفاً در مورد خرید جنگندهای یورو فایتر توسط عربستان سعودی توضیح بفرمایید؟
این جنگنده ها که بنا بر اخبار رسیده به تعداد 72 فروند در حال تحویل به نیروی هوایی عربستان هستند جزو پیشرفته ترین جنگنده های حال حاضر جهان می باشند. تجهیزات الکترونیکی و فناوری به کار رفته در این هواپیما به حدی به روز و مدرن است که یوروفایتر EF-2000 به کامپیوتر پرنده مشهور شده است. این جنگنده چه در نبرد های هوا به هوا چه در حملات هوا به زمین یک جنگنده تمام عیار است و به خوبی نیاز های یک نیروی هوایی مدرن و امروزی را بر طرف می سازد. از حیث مقایسه با هواپیماهای روسی و آمریکایی نیز باید گفت که این جنگنده اگر چه یک جنگنده خفاکار نیست، اما از نظر تاثیر گذاری در میدان نبرد جز بهترین ها و کاملاً قابل رقابت با نمونه های آمریکایی و روسی است.
سوال 11- آقای بابک- در مورد اینکه در نمایشگاه جت جنگنده F-35 در آمریکا چه کشور هایی سفارش خرید آن را دادند و اینکه توافق آمریکا و انگلیس در مورد این هواپیما به چه صورت بوده توضیح بدهید؟
جنگنده F-35 مطابق نام آن JSF=Joint Strike Fighter یک جنگنده ضربتی مشترک بین چندین کشور است و بیشتر کشورهای دخیل در ساخت این جنگنده مانند انگلیس و ترکیه از جمله سفارش دهندگان این جنگنده هستند. یکی از کشورهایی که سهم بالایی در فرآیند ساخت این جنگنده دارد کشور انگلیس است که ساخت بخشی از قسمت های این جنگنده را بر عهده گرفته است و تصمیم دارد که JSF را جایگزین هواپیماهای قدیمی F-4 و هاریر و سی هاریر نماید.
سوال 12- آقای ؟- موشک ستار دارای چه مشخصاتی است و انواع آن چه ویژگی هایی دارند. آیا این موشک در تامکت های ایران قابل استفاده می باشد و در حال حاضر در وضعیت عملیاتی تست شده اند؟
موشک ستار موشک هوا به هوایی مشابه موشک فینیکس است که با تغییراتی به صورت بومی در تعداد محدود در ایران تولید شد. البته نسخه های دیگر این موشک با همین نام دارای انواع هوا به زمین نیز هستند. این موشک روی هواپیماهای تامکت نصب و تست نیز شده است اما هنوز عملیاتی نشده است.
سوال 13- آقای ؟- جنگنده شفق را بنده در بعضی از سایتهای خارجی دیده ام که کپی جنگنده ميگ 1.44 معرفي نموده اند.
جنگنده شفق جز در چند مورد اصلاً شبیه به طرح میگ 1.44 نیست.
سوال 14- آقای امیر- این میگ MiG-31BM که به ایران تحویل داده شده میتواند موشک R-37 را حمل کند و اگر بله به چه تعداد؟
اگر قضیه تحویل میگ های MiG-31BM به ایران صحیح باشد حمل موشک های R-37 توسط این هواپیماها حتماً امکانپذیر است. بقیه مسئله ارتباط به چگونگی سفارش چنین موشکی توسط ایران دارد. هواپیمای MiG-31BM قادر به حمل تا چهار فروند موشک R-37 است.
سوال 15- آقای محمدرضا- دوست من، مقایسه بین هواپیماهایی که شما نوشته اید به همان تعداد نیازمند نوشتن مقاله های کامل است، چرا که واقعاً موارد جالبی را برای مقایسه برگزیده اید. ان شاالله در مورد چهار عدد از موارد مقایسه مقاله هایی کامل تقدیم خواهم کرد که امیدوارم مورد توجهتان قرار گیرد.
سوال 16- آقای مهدی کریمی- برای خلبانها چه محدویت هایی از نظر حفاظت اطلاعاتی وجود داره ؟ آیا درسته حتی در روابط فامیلی و ازدواج محدویت ایجاد می کنه؟
در هر کشوری در مورد مقامات بالای نظامی و خلبان ها که گرچه درجه پایینی داشته باشند، اما از این حیث که مهمترین نیروی دفاعی کشور را تشکیل می دهند مورد توجه مسئولان حفاظت اطلاعات هستند و البته باید هم همینطور باشد چرا که ممکن است این اشخاص از اسرار نظامی استراتژیک، نقشه های سری و حیاتی و بسیاری موارد دیگر باخبر باشند. به دست دشمن افتادن این چنین اطلاعاتی می تواند برای یک کشور بسیار گران تمام شود. به همین دلیل در مواردی که شما عنوان کرده اید گاهی اوقات محدودیت هایی گریبانگیر این مقامات و اشخاص هم می شود.
سوال 17- آقای مهدی کریمی- در نبرد هوایی نزدیک فرض کنیم دو هواپیما فقط با مسلسل یا اگر درست میگم با همون توپ خودشون شلیک کنن در این صورت کدام هواپیمای حال حاضر دنیا میتونه برنده میدان باشه؟
سوال جالبی را طرح کرده اید. در موردی که شما ذکر کرده اید، همه چیز به طور تمام و کمال به توانایی های مانورپذیری هواپیما و برخی سیستم های الکترونیکی هواپیما بستگی دارد و بس. بنابراین مانورپذیرترین جنگنده های جهان که هواپیماهایی از قبیل MiG-29A، F-16C و Su-27 هستند می توانند به راحتی پیروز میدان باشند. البته گاه استثناهایی نیز وجود دارد، برای مثال جنگنده سوئدی ویگن دارای سیستمی است که پس از قفل روی هواپیمای دشمن دماغه و جهت توپ هواپیما مستقیماً به سوی هواپیمای دشمن نشانه می رود و به این خاصیت Auto Steering می گویند که می تواند نقش عمده ای در پیروزی هوایی در شرایط مذکور داشته باشد.
سوال 18- آقای سیروس- آیا موشک های سطح به سطح شهاب 2 و 3 از لحاظ دقت در مورد هدف قرار دادن اهدافشان در هزاران کیلومتر آنسوتر ، در مقایسه با دقت مدل اصلی موشک شهاب ، که بنا بر نظر کارشناسان نظامی برون مرز برگرفته شده از نوع تپودونگ کره شمالیست ، و خود تپودونگ نیز برآمده از اسکاد روسی بوده ، چگونه است؟
کارایی و دقت موشک شهاب 2 و 3 بنا بر آزمایشاتی که توسط ایران صورت گرفته است نتایج آن موفقیت آمیز بوده و دقت قابل قبولی با میزان خطایی در حد 80 متر داشته است که با توجه به قدرت تخریب این موشک چندان مهم به نظر نمی رسد. موشک اسکاد روسی خود یکی از موشک های نسبتاً موفق بوده است و نمونه های تقویت شده و البته ارتقایافته آن توسط ایران و کره شمالی می تواند به مراتب مخرب تر و خطرناک تر از همان اسکاد قدیمی نیز باشد. البته نهایتاً همه چیز بستگی به شرایط جنگی و آزمایش پس دادن چنین موشکی در آن وضعیت دارد که معلوم می سازد پیشبینی های ما درست بوده یا خیر. چرا که به قول شما در شرایط جنگی، موشک های ضد موشک مانند پاتریوت آمریکایی و موشک قدرتمند آرو ساخت اسرائیل می توانند موانع بزرگی بر سر راه این موشک باشند. در برابر چنین موانعی، سرعت نزدیک به 20 ماخ موشک شهاب 3 وجود دارد.
سوال 19- آقای سیروس- سوال آخر من نیز مربوط می شود به موشک ها یا بمب های معروف به سنگر شکن و یا بانکرباستر که گفته میشود قادر است حفاظهای بسیار زخیم بتونی زیر زمینی را تا حدود ضخامت 32 متر را نابود کند و در واقع از این دیوار بتونی به 32 متری عبور کرده و هدف را نابود سازد، یک چنین قدرتی به چه مکانیزمی حاصل می شود؟
بمب های Bunker Buster یا اصطلاحاً سنگر شکن بمب هایی هستند که مخصوصاً جهت نفوذ به استحکامات زیر زمینی و حفاظت شده بتنی دشمن طراحی شده اند. این بمب ها به مدد سرعت زیاد هنگام رهاشدن از هواپیما و سطح مقطع کم می توانند باز هم سرعت بگیرند و انرژی جنبشی خود را برای نفوذ در هدف افزایش دهند. در این بمب ها از لایه هایی با ضخامت 37 سانتیمتر فولاد استفاده شده است که نفوذ آن ها در لایه های بتنی را بیش از پیش تضمین می کند. ترکیب TNT با پودر آلومینیوم ماده ای به نام «تریتونال» را تشکیل می دهد که خواص انفجاری TNT را به مقدار قابل توجهی افزایش می دهد و همین مسئله باعث افزایش قدرت تخریب بمب های بانکر باستر به میزان زیادی می شود.
سوال 20- آقای کیوان- به نظر شما آیا می توان با قرار دادن موشک ها و رادار قدرتمند بر روی جنگنده های ملی ایران روی توان آنها در رویارویی با جنگنده های روز دنیا حساب کرد؟
تا حدود زیادی بله، اگر این این تغییرات همراه با ارتقای بقیه ی بخش های جنگنده ها نیز باشد.
سوال 21- آقای کیوان- توانایی های جنگنده شفق را چگونه میبینید ؟ آیا از روی فرم F-5 ساخته شده است؟
خیر، جنگنده شفق بر اساس F-5 ساخته نشده است بلکه جنگنده آذرخش بر پایه ی طرح اصلی جنگنده F-5 طراحی شده است. ظاهراً این جنگنده هنوز مراحل آزمایشی خود را به طور کامل طی نکرده است.
سوال 22- آقای بهرام- می خواستم نظرتان را در مورد اینکه بخواهیم اگر کشوری همچون ایران قصد ساخت یک جنگنده و یک بمب افکن پیشرفته را داشته باشد به چه مقدار دانش، سرمایه گذاری، نیروی متخصص با چه مقدار دانش و مقدار زمان نیاز دارد با توجه به اینکه در سالهای اخیر به دستاورد های قابل توجه دست یافته ایم.
اگر در این زمینه سرمایه گذاری های لازم انجام بشود، تصور می کنم به حد کافی نیروهای متخصص و کارآزموده داشته باشیم که از پس طراحی طرح های نسبتاً پیشرفته هم بر بیایند. البته قطعاً به نیروهای مختصص با سطح دانش بالای بیشتری نیاز است تا طراحی یک هواپیمای به معنای واقعی پیشرفته میسر شود. به نظر بنده اگر مدیریت خوب در این زمینه صورت گیرد و برای یک چنین کاری تلاش شود، شاید ده سال برای ساخت جنگنده یا بمب افکنی پیشرفته کافی باشد.
سوال 23- آقای افشین- به نظر شما Su-30 بهتر است یا MiG-29؟
دوست گرامی، دو هواپیما هنگامی با هم مقایسه می شوند که قابل مقایسه از نظر های مختلف باشند. این که این هواپیما بهتر است یا فلان هواپیما نمی تواند معیار مناسبی برای مقایسه باشد. در موردی که شما ذکر کرده اید هواپیمای Su-30 جنگنده ای چند ماموریته با توانایی های هوا به زمین گسترده و البته توانایی های هوا به هوای پیشرفته، دو سرنشینه و در کلاس هواپیماهای بزرگ است در حالی که جنگنده MiG-29 هواپیمایی با ماموریت دفاع هوایی تاکتیکی، با توانایی های هوا به هوای زیاد اما عدم توانایی های هوا به زمین گسترده، تک سرنشینه و در کلاس جنگنده های کوچک تا حدودی متوسط است. می بینیم که این دو جنگنده به هیچ وجه با هم دیگر قابل مقایسه نیستند اما مثلاً MiG-29A را می توان با جنگنده آمریکایی F-16C مورد مقایسه قرار داد و توانایی های آن ها را نسبت به هم سنجید.
سوال 24- آقای اسی- آقا آرمان من در یک خبر گزاری خواندم که ایران با روسیه در سال 2003 قراداد خرید 35 فروند میگ 29 و اورهال دیگر میگ هایش را به همراه خرید 550 فروند نفر بر و سیستم دفاع ضد موشکی جدیدی را بسته است و همچنین مذاکراتی را برای خرید هلی کوپتر های پیشرفته انجام داده است آیا شما با اینکه این خبر گزاری یکی از خبر گزاری های خوب است تایید می کنید؟
تایید این خبر بر عهده مسئولین خبرگزاری مذکور است.
سوال 25- آقای محمد رضا- سرعت و سقف پرواز و عملکرد پروازی و تهاجمی سوخو Su-34 و برد ان چگونه است؟
هواپیمای سوخو Su-34 یا همان Su-27IB که به فول بک مشهور است، یک بمب افکن تاکتیکی سبک است که توانایی های هوا به زمین گسترده ای دارد. حداکثر سرعت آن در ارتفاعات به 1.8 ماخ می رسد و می تواند تا ارتفاع 45 هزار پایی اوج بگیرد. این هواپیما شعاع عملیاتی معادل 1130 کیلومتر دارد و عملکرد پروازی آن نیز در سطح یک هواپیمای بمب افکن تاکتیکی سبک قابل توجه است.
سوال 26- آقای حامد- بر طبق گفته ها امریکا قصد دارد تا تا 10 سال دیگه تمام F-14 های خود را بازنشسته کند. اولاً برای چه منظور امریکا قصد دارد این پرنده افسانه ای را از رده خارج کند؟ دوما با توجه با اینکه امریکا نزدیک به 700 فروند از این جنگنده را در اختیار دارد بعد از بازنسته شدن سرنوشت این جنگنده های گران قیمت چه می شود. و چه جایگزینی برای آن در نظر گرفته شده است؟
باید خدمتتان عرض کنم که این جنگنده قرار نیست تا ده سال دیگر از خدمت خارج شود بلکه چندی پیش بازنشسته شد و اسکادران های عملیاتی آن از خدمت خارج گردیدند. دلیل بازنشستگی این جنگنده بنابر آن چه خود نیروی دریایی آمریکا اذعان می دارد هزینه های نگهداری سرسام آور این جنگنده بوده است اما بیشتر تصور می شود که باندبازی های موجود در نیروی دریایی و در کل سازمان های نظامی آمریکا و نفوذ شرکت بوئینگ در این مسئله بیشتر دخیل بوده است. این جنگنده ها پس از بازنشستگی در اهداف آموزشی به کار خواهند رفت، پس از آن تعدادی از آن ها به هدف های پرنده برای تست های موشکی تبدیل می شوند و سرانجام غیر از چند فروندی که به عنوان نمونه نگه داری می شوند، بقیه به قبرستان هواپیماهای جنگنده آمریکا رفته و در آن جا قطعات کلیدی آن ها جدا شده و بدنه آن ها به کارخانه ذوب آهن فرستاده می شود تا از مواد به کار رفته در این جنگنده در جنگنده های دیگر استفاده شود. جایگزین این جنگنده فعلاً هواپیمای F/A-18E سوپر هورنت است.
سوال 27- آقای عباس- لطفاً در مورد ضعف بالهای دلتایی جنگنده ها توضیح دهید.
بال های دلتا شکل که عموماً در هواپیماهای اروپایی به دلیل ساده بودن نسبی طراحی و البته سادگی ساخت به کار می روند به شدت در سرعت های پایین ناپایدار هستند. این ناپایداری به این دلیل است که بال های دلتا شکل نمی توانند در سرعت پایین نیروی برای لازم برای پرواز را به حد کافی فراهم کنند، به همین دلیل بال های دلتا برای هواپیماهایی که برای بمباران های تاکتیکی نزدیک و با سرعت پایین طراحی می شوند اصلاً مناسب نیست و بیشتر در سرعت های مافوق صوت کاربرد دارند.
سوال 28- آقای کیوان- آیا از هواپیمایی همچون ایران 140 با انجام تغییراتی می توان یک بمب افکن برد متوسط ساخت؟ هواپیمای سوخت رسان چطور؟
هرگز هواپیمای مسافربری کوچک منطقه ای با شرایط خاصی که طراحی شده است نمی تواند به عنوان یک بمب افکن مورد استفاده قرار گیرد. اما برای یک سوخترسان تاکتیکی کوچک و البته یک هواپیمای مینی آواکس می تواند انجام وظیفه کند. در ضمن پروژه هواپیمای ایران 140 تقریباً لغو شده است. این هواپیما به طور تقریبی با سهم 60 به 40 درصد به نفع ایران ساخته می شد که تولید آن در حال حاضر به دلیل برخی مشکلات ناشناخته متوقف گردیده است. در حقیقت ایران 140 یک پروژه مظلوم بود که می توانست موفق باشد.
سوال 29- آقای مهدی- انواع مختلف یک جنگنده رو چطوری تشخیص می دهند، مثلا میراژ F1EQ را از میراژ F1BQ یا مثلا انواع مختلف MiG-29 را؟
اکثراً چنین جنگنده هایی را با استفاده از علامت های ظاهری که در این جنگنده موجود است تشخیص می دهند. قدرت تشخیص بسته به میزان مطالعه شما در مورد انواع مختلف هواپیما و ویژگی های هر یک و البته دیدن تعداد زیاد تصاویر در مورد هر یک است. برای مثال Mirage F1EQ یک جنگنده تک نفره اما Mirage F1BQ یک جنگنده دو نفره است و این مسئله برای MiG-29A و MiG-29UB هم صادق است، و همانطور که می دانید تشخیص یک جنگنده دو نفره از یک جنگنده تک نفره کار سختی نیست. در برخی موارد مجبورید به نشانه های دیگری روی بیاورید، برای مثال تنها تفاوت ظاهری F-14A با F-14B شکل خروجی های موتورهای آن بود یا تفاوت F-14A و F-14B با F-14D تفاوت در طول دماغه است که طول دماغه F-14D کوتاهتر از F-14B است.
سوال 30- آقای مهدی- فرض کنید یک جنگنده دو تا موشک روی هر یک از بال های خودش داره حال وقتی که فقط یکی از این موشک ها رو شلیک می کنه چگونه در مقابل عدم تعادل ایجاد شده در اثر وزن موشک دوم کنترل خودش رو حفظ می کنه؟ و آیا این کار به صورت اتوماتیک انجام می شود یابه صورت دستی؟
به یکی از نکات جالب اشاره کردید. اتفاقاً امروزه این مسئله با وجود بمب ها و موشک های سنگین تر بیشتر هم جلوه می کند. اما باید بدانید که مسئله جدای از مسئله بمب و موشک در هواپیماهای مسافربری نیز وجود داشت، چرا که هنگام خالی شدن یکی از تانک های سوخت در یک بال، در بال دیگر عدم تعادل ایجاد می شد و این مسئله در ناوبری درست ایجاد اشکال می کرد. وقتی که یکی از بال ها در اثر رها کردن موشک بالا می رود و بال سنگین تر پایین می رود، این اشکال می تواند با تریم کردن هواپیما رفع شود. تریم کردن به معنی تنظیم هواپیما برای پرواز افقی در جهت مستقیم است که همیشه پس از اعمال تغییری در هواپیما انجام می شود. برای مثال پس از افزایش یا کاهش قدرت موتور، افزایش یا کاهش ارتفاع و یا رهاسازی اسلحه هواپیما باید تریم شود. این کار به کمک تریم تب ها یا به کمک شهپر های هواپیما انجام می پذیرد. هنگامی که یکی از بال ها پایین می افتد، شهپر آن سمت پایین رفته و نیروی برای بیشتری تولید می کند در نتیجه بال بر نیروی وزن غلبه کرده و دوباره متعادل می شود. در هواپیماهای قدیمی لازم بود خلبان این کار را به صورت دستی انجام دهد، اما در هواپیماهای جدید به مدد سیستم هایی مانند Auto Pilot و Fly By Wire دیگر این کار به صورت اتوماتیک انجام می شود.
سوال 31- آقای محمد رضا- منظور از مانورپذیری یک هواپیما چیست؟
منظور از مانورپذیری یک هواپیما به طور کلی و در هواپیماهای نظامی توانایی تغییر حالت پرواز از شکلی به شکل دیگر در واحد زمان است. هر چه مانورپذیری بیشتر باشد به این معنی است که هواپیمای مورد نظر می تواند سریعتر شکل پروازی خود را تغییر دهد، مسیر خود را عوض کند، ارتفاع بگیرد و سرعت خود را افزایش دهد. در ضمن، جنگنده ای مانند Su-27 اگرچه بسیار مانورپذیر است، اما اگر مخازن سوخت همین هواپیما با بیش از 60% کل حجم سوخت پر شود به دلیل تغییر مرکز ثقل هواپیما دیگری خبری از آن مانورپذیری بی نظیر نخواهد بود. در مانورپذیرترین بودن همه جوانب را در نظر می گیرند.
سوال 32- آقای محمد رضا- آیا اکنون جنگنده بمب افکن اف-111 در آمریکا و نه در استرالیا بازنشت شده است؟
بله، این بمب افکن تاکتیکی سبک بازنشست شده است و به جای آن جنگنده خفاکار F-117 وارد خدمت شده است که یکی از پیشرفته ترین بمب افکن های تاکتیکی حال حاضر جهان به شمار می رود.
سوال 33- آقای دانیال- آیا ارتش ایالات متحده ی امریکا قادر است جنگنده های ایرانی را در زمان بلند شدن از زمین هدف موشک های دوربرد خود قرار دهد؟
خیر چنین چیزی نه پایه ی علمی دارد و نه پایه فنی و نظامی. حتی از نزدیکترین مکانی که آمریکا بتواند موشک های خود را آن هم در صورت رهگیری دقیق به سمت هواپیماهای ما شلیک نماید حداقل 10 دقیقه تا رسیدن موشک طول می کشد و در این زمان جنگنده ما از فرودگاه مدت زمان درازی است که برخاسته و از آن جا دور هم شده است.
سوال 34- آقای دانیال- قصد تبدیل این وبلاگ به سایت را ندارید؟
از اینکه بالاخره یکی از خوانندگان به مژده ما اشاره کرد خوشحالم. در بالا بیشتر توضیح داده ام.
سوال 35- آقای دانیال- ایران چند پایگاه شکاری دارد؟ این پایگاه ها در چه مناطقی از کشور قرار دارند؟ در هر کدام چه جنگنده هایی نگهداری می شوند؟
ایران 14 پایگاه شکاری دارد که در شهرها و مناطق مختلفی از کشور با توجه به موقعیت منطقه قرار گرفته اند و تقریباً تمام ایران زیر پوشش این پایگاه ها قرار دارد و تیزپروازان نیروی هوایی جمهوری
سوال 36- آقای دانیال- لطفا پروکسی مربوط به سایت Global Security را در وبلاگ قرار دهید.
با عرض پوزش.
سوال 37- آقای سالار- روسیه در صورت همکاری گسترده ی هوایی با ایران با چه تحریم هایی مواجه می شود؟مگر تا به حال که با ایران همکاری کرده تحریم شده؟
البته که روسیه هیچ گاه تحریم نخواهد شد چرا که روسیه خود یکی از ابر قدرت های جهان است و گفتن این مطلب مانند این است که بگوییم آمریکا تحریم خواهد شد. منافع و منابع اقتصادی بیشتر کشورهای دنیا در روسیه هم قرار دارد و خود آمریکا نیز تا حدودی به روسیه وابسته است و نه آمریکا و نه هیچ کشور دیگری نمی تواند روسیه را تحریم کند.
سوال 38- آقای محمد- در قسمت عقب Su-37 بین خروجی های موتور یک قسمت بیرون زده وجود دارد این قسمت چیست وچه کاربردی دارد ؟
این قسمت که در هواپیماهای خانواده Su-27 وجود دارد نگهدارنده چتر ترمز است که به هنگام فرود برای کاهش مسافت ترمز از آن استفاده می شود.
سوال 39- آقای محمد- چند روز پیش در یک تصویر دیدم که یک F-22 به وسیله دو فروند Su-47 ساقط شده بود . می خواستم نظر شما رو در رابطه با صحت این تصویر بپرسم.
این تصویر یک نقاشی خیالی است و به هیچ وجه واقعی نیست و این را به خوبی می توان از تصویر تشخیص داد. در ضمن Su-47 اصلاً وارد خدمت نشده و حتی آزمایشات خود را هم به صورت کامل پشت سر نگذاشته است، بنابر این چطور می تواند در درگیری نامعلومی F-22 را ساقط کرده باشد؟
سوال 40- آقای بهرام- پیشرفته ترین جنگنده ای که ایران در اختیار دارد کدام است؟
به دلیل اینکه قریب به اتفاق جنگنده های ایرانی از نسل سوم هستند و در این بین تنها F-14 تامکت جزو نسل چهارم جنگنده ها به لحاظ قدرت راداری و تسلیحاتی و مدرن و امروزی بودن این جنگنده به شمار می آید. به این ترتیب می توان F-14A و تا حدودی Mirage F-1 های ایران را جزو پیشرفته ترین هواپیماهای در خدمت به حساب آورد. البته در صورت اضافه شدن کامل هواپیماهای Su-27 و Su-30 و MiG-31BM باید آن ها را نیز در لیست بالا قرار داد.
سوال 41- آقای حامد- با توجه به مقاله شما در درگیری بین F-14 و MiG-31 به احتمال زیاد مغلوب F-14 خواهد بود. ایا خود امریکایی ها برای این موضوع فکری کردند یعنی جنگنده دیگری از امریکا هست که بتواند MiG-31 را مغلوب کند؟ یا اینکه برای اولین بار روسها جلو افتادند؟
خود آمریکاییها نه تنها به این موضوع فکر نکرده اند بلکه همان F-14 را که با اختلاف کمی پشت سر میگ MiG-31 قرار می گیرد را هم بازنشسته کرده اند. حالا کارشناسان مانده اند که جنگنده ای مانند F/A-18 چگونه می تواند از پس MiG-31 بر بیاید در حالی که همین هورنت در عملیات طوفان صحرا با موشک آکرید یک MiG-25 ساقط شد. با توجه به احتمال قوی شناسایی استیلث رادار زاسلون MiG-31BM به احتمال زیاد F/A-22 هم در مقابل قدرت رهگیری MiG-31BM حرفی برای گفتن نخواهد داشت.
سوال 42- آقای حامد- یک ماخ حدوداً چند کیلومتر در ساعت میشه؟
یک ماخ در شرایط استاندارد ISA برابر با 1193 کیلومتر بر ساعت است.
سوال 43- آقای عارف- آیا ایران با توانایی خود در ساخت قطعات F-14 می تواند تامکت های خود را به مدل D ارتقاء دهد؟ آیا ایران اصلاً مدل D را در اختیار دارد؟
طراحی بدنه F-14D با F-14A تفاوت دارد و موتورها و رادار آن به کلی با F-14A متفاوت است. ایران تنها مدل A را در اختیار دارد.
سوال 44- آقای حسین- میشه بفرمایید فرق سوخو Su-37 با سوخو Su-33 چیه؟ از نظر ظاهر که مو نمی زنند.
هواپیمای سوخو Su-37 یک جنگنده با توانایی های هوا به زمین چشمگیر و مجهز به سیستم Vectoring Thrust یا تغییر جهت گازهای خروجی موتور برای افزایش مانورپذیری است. در حالی که Su-33 مدلی بزرگتر از Su-27 و هواپیمایی دریاپایه و ناونشین و برای رقابت با F-14 ساخته شده است.
سوال 45- آقای علیرضا، سوخو 34- من حدود 20 سی دی فروشی رو در تهران گشتم ولی هیچ اثری از فیلم حمله به اچ 3 پیدا نکردم. شما می دونید از کجا میشه پیداش کرد؟
فیلم کامل حمله به H-3 را می توان با سفارش به مجله پرواز تهیه کرد. یک نسخه از مجله پرواز را تهیه کرده و سپس به قسمت سی دی ها فروشی مراجعه کرده و کد آن را برای سفارش گیرنده شرکت که شماره آن در مجله موجود است بخوانید. البته قبل از این کار هزینه سی دی ها را به حساب واریز کنید تا سی دی ها را در عرض یک هفته برای شما ارسال کنند.
سوال 46- آقای آرش- این فانتومها چه جوری آخه از یک هواپیمای مسافربری سوختگیری کردن؟ مگه بویینگ لوله سوختگیری داشت؟
دوست عزیز، برخی از هواپیماهای شرکت بویینگ مانند بویینگ 707 و بویینگ 747 با تغییراتی در آن ها و نصب تانکر های سوخت اضافی به هواپیماهای تانکر KC-707 یا KC-747 تبدیل شده اند که ایران هر دو نوع را در اختیار دارد و با توانایی های بی نظیر خلبانان ایرانی در سطح جهان در مورد سوختگیری هوایی، بارها و بارها در طی جنگ تحمیلی خلبانان ایرانی با انجام سوختگیری هوا به هوا بر توانایی های نیروی هوایی افزودند و انجام عملیاتی تعجب برانگیز چون H-3 را میسر ساختند.
سوال 47- آقای محمدرضا- علت لغو طرح هواپیمای عمودپرواز و زودپرواز یاک-41 چه بود؟
هواپیمای عمودپرواز یاک Yak-41 یا Yak-141 یکی از طرح های جالب در دست ساخت شوروی سابق بود که به دلیل مشکلات فنی ساخت موتور و پرواز هواپیما به وسیله این موتورها به صورت عمودپرواز این طرح تا مدت ها مسکوت ماند و سرانجام در سال 1990 پی گیری شد، اما دوباره پس از یک سال با فروپاشی شوروی و مشکلات عدیده ای این طرح سرانجام به فراموشی کامل سپرده شد.
سوال 489- آقای محمدرضا- آیا جنگنده سوخو-37 با موتورهای پرقدرتش سرعتی معادل 2 ماخ دارد در حالی که سرعت جنگنده سلفش تا 35/2 ماخ نیز پیش می رود؟
قدرت موتور یک کمیت نسبتی است، مثلاً شاید قدرت موتورهای CF6 بویینگ 747 برای این هواپیما با این ابعاد کم باشد، اما مسلماً برای هواپیمای مسافربری کوچکی مانند فوکر 100 بسیار زیاد خواهد بود. موتورهای Su-37 موتورهای بسیار پرقدرتی هستند، اما برای ابعاد و وزن سوخو Su-37 نمی توانند آن قدر کافی باشند که بتوانند این جنگنده را به سرعت های بالای دوبرابر صوت برسانند.
سوال 49- آقای علی- با توجه به هزینه های بالای نگه داری هواپیماهای جنگنده چرا مسولین نیروی هوایی هنوز هم جنگنده های قدیمی و ناکارامد مانند F-7 را در خدمت دارند؟
در سال های پس از جنگ تحمیلی برای جبران خسارت های سنگین وارد آمده از سوی عراق به نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران که قبل از حمله عراق از جمله نیرومند ترین نیروهای هوایی جهان بود. در اختیار داشتن این هواپیما ها مربوط به دوران پس از جنگ است که برای تقویت نیروی هوایی این هواپیما ها خریداری شدند. شکر خدا در حال حاضر نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران بهتر و محکم تر از گذشته در حال حفاظت از حریم هوایی کشور است.
سوال 50- آقای علی- می خواستم بدانم چرا ورودی هوا در جنگنده هایی مانند MiG-21 و Su-22 در دماغه آن قرار گرفته؟ برای این کار چه توجیهی وجود دارد؟
بیشتر هواپیماهای نسل دوم دوران جنگ کره و البته هواپیماهای روسی نسل سوم دارای چنین پیکربندی بودند. این شیوه قرار گیری ورودی هوا باعث اشغال فضای کمتر در قسمت زیر بال ها و بدنه و ایجاد پسای کمتر در هواپیماهای تک موتوره می شود، اما در عین حال عملکرد رادار هواپیماهایی که ورودی های این چنینی دارند به دلیل کمبود فضای آنتن به شدت محدود است.
سوال 51- آقای امین- میگ MiG-29 چند موشک R-27 را می تواند حمل کند؟
هواپیمای MiG-29 می تواند تا چهار فروند موشک R-27 آلامو را حمل نماید.
سوال 52- آقای حامد- جنگنده ها در عملیات H-3 چه جوری راه خودشونو در 1500 کیلومتر مسیر پیدا می کردند و راه رو گم نمی کردند؟
تصور می کنم خلبانانی که در آن عملیات شرکت داشتند حداقل با اصول اولیه ناوبری آشنایی مختصری هم داشتند! دوست عزیز، در این گونه شرایط که امکان ناوبری یا پیدا کردن مسیر با استفاده از سیستم های VOR وجود ندارد خلبانان از شیوه ناوبری به وسیله قطب نما و Landmark یا نشانه های زمینی استفاده می کنند. بدین منظور که ابتدا خلبانان نشانه های زمینی مشخصی، مثل یک شهر، یک رود، یک کوه یا یک سد را روی نقشه مشخص می کنند و سمت پرواز از فرودگاه را بدان تعیین می کنند. سپس با محاسبه سرعت و فاصله تعیین می کنند که سر چه ساعتی باید در آن نقطه باشند. اگر محاسبات درست باشد، دقیقاً سر ساعت باید خلبان در زیر هواپیما نشانه زمینی خود را ببیند در غیر آن صورت باید در آن منطقه گردش کرده و به دنبال آن نشانه باشد اگر خبری از نشانه زمینی نبود به این معنی است که هواپیما مسیر خود را گم کرده است و در شرایط جنگی جز بازگشت به کشور با استفاده از قطب نما و رادار کار دیگری نمی توان انجام داد. در فیلم عملیات H-3 این طریقه ناوبری به خوبی مشخص بود.
سوال 53- آقای حامد- چرا بعد از بازگشت فانتوم ها در طی مسیر بازگشت هیچ هواپیمای رهگیر عراقی مزاحمتی ایجاد نکرد؟
به این دلیل که اولاً تا لحظه انفجار پایگاه های الولید کسی از وجود هشت فروند فانتوم ایرانی در خاک عراق خبر نداشت، ثانیاً پس از بمباران هم به دلیل اینکه فرودگاه الولید با تمام تجهیزاتش سوخته بود امکان برخاستن هواپیمای رهگیر از روی باند وجود نداشت، ثالثاً هیچ کس نمی دانست هواپیماهای ایرانی از کجا توانسته اند به الولید برسند، رابعاً هواپیماهای رهگیر از پایگاه های دیگر برخاستند اما فانتوم ها به موقع وارد آسمان کشورمان شده و هواپیماهای F-14 تامکت که پشت مرزهای خاک عزیزمان منتظر فانتوم ها بودند شکاری های عراقی را فراری دادند.
سوال 54- آقای احمد ن- اگر هواپیمای فانتوم و یا بقیه ی هواپیماهای نظامی به دلیلی مجبور شوند که در خارج از پایگاهشان فرود بیایند آیا میتوانند بدون نیاز به کمکهای جانبی و به تنهایی مجددا پرواز کنند؟ مثلا برای روشن کردن موتورشان به باتری بیرونی نیاز ندارند؟
بله دقیقاً همینطور است هواپیماهای نظامی برای روشن کردن موتورهایشان نیاز به واحد روشن کردن خارجی یا APU دارند که بدون آن روشن کردن موتور میسر نیست.
سوال 55- آقای احمد ن- آن هواپیمای مسافربری چه جوری به تجهیزات سوخت رسانی مجهز شده است که خلبان تا لحظه ی پرواز نفهمیده؟ آیا این کار در ایران صورت گرفته یا در خارج؟ اگر در ایران بوده حتماَ خلبان هم از آن خبر داشته. مضاف به این که حمل سوخت حتما در تانکرهایی در قسمت بار بوده که در فرودگاه مقصد لو میرود؟ این داستان را اگر میشود با اطلاعات دقیق تر بنویسید چون خیلی غیر واقعی جلوه می کند.
دوست عزیز، تانکر های سوخت را درقسمت بار حمل نمی کنند چرا که تصور نمی کنم با چند تانکری که بتوان در قسمت بار جای داد هشت فانتوم تشنه را سیر سوخت کرد! در ضمن می خواهید با دست باک های بنزین را در هواپیماهای فانتوم خالی کنید!؟ نخیر دوست گرامی. هواپیماهای سوخترسان قابلیت حمل مسافر نیز دارند و هواپیمای سوخترسان ایرانی در حقیقت برای حمل مسافر به قبرس رفته بود که در آنجا مجبور به سوخت دهی به فانتوم ها در مسیر بازگشت شد. در ضمن گم شدن هواپیمای مسافربری به هیچ وجه نکته ابهام نیست، خلبان هواپیما با عوض کردن کد ترانسپوندر هواپیما عملاً خود را از روی صفحه رادار ATC فرودگاه قبرسی حذف کرده است و سپس به راحتی به عملیات پرداخته و حتی وارد خاک عراق هم شده است و سوختگیری نهایی فانتوم ایرانی در عراق توسط آن انجام گرفته است.
نظرات شما عزیزان:
برچسب‌ها: